تبیین راه‌های اثبات وجود خدا از دیدگاه نهج‌البلاغه و تطبیق آن با قرآن

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تربیت مدرس تهران

2 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

چکیده

 
خداشناسی از موضوعات بسیار اساسی و حائز اهمیت در قرآن کریم و بیانات ائمه (علیهم‌السلام) است. در موارد فراوانی از آیات قرآن و کلام ائمۀ اطهار به‌ویژه حضرت علی (ع)، با تعابیر مختلف به راه‌های خداشناسی اشاره شده است، از مهم‌ترین این راه‌ها؛ راه فطرت، راه عقلی- حسی؛ و راه عقلی- فلسفی است. از آنجا که نهج‌البلاغه پس از قرآن کریم، ارزشمندترین کتاب هدایت و انسان‌سازی محسوب می‌شود و در جای‌جای آن، انعکاس آیات آسمانی قرآن، مشهود است، در این پژوهش با روش کتابخانه‌ای و روش توصیفی - تحلیلی در بررسی داده‌ها، به تبیین راه‌های اثبات وجود خدا از دیدگاه نهج‌البلاغه، سپس تطبیق آن با آیات قران می‌پردازیم. نتایج حاصل از تحقیق نشان می‌دهد که گاهی انسان به‌مجرد توجه به نظام عالم هستی، به حکم عقل فطری، به‌ وجود خدای متعال اعتقاد پیدا می‌کند و همچنین اساس خلقت موجودات و آفریده‌ها، حاکی از آن است که عالم هستی مسخّر یک موجود مافوق طبیعی است و از نظر عقلی و فلسفی نیز وجود خدا با واسطه اثبات می‌شود؛ و آنچه که واسطه قرار می‌گیرد، یک سری اصول عقلی هستند که ضرورت وجود خدای متعال را ثابت می‌کنند.

کلیدواژه‌ها


  1. 1. قرآن کریم، 1415،ترجمه فولادوند، محمد مهدی. چاپ اول. تهران: دارالقرآن الکریم، تهران.

    2. ابن­ابی­الحدید، عزالدین ابو حامد. 1337ش، شرح نهج البلاغه. قم، ناشر:کتابخانه عمومی آیة الله مرعشی‏.

    3. ابن اثیر، مبارک بن محمد. 1364ش، النهایه فی غریب الحدیث. قم: مؤسسة اسماعیلیان للطباعة و النشر و التوزیع.

    4. ابن سعد، محمد کاتب واقدی. [بی‌تا]، الطبقات الکبری. بیروت: دارالصادر.

    5. ابن­سینا (ابوعلی حسین بن عبدالله بن سینا). 1386ش، اشارات و تنبیهات. شرح: حسن زادۀ آملی. قم: مطبوعات دینی.

    1. ابن منظور، محمد بن مکرم.1414ق. لسان العرب. چاپ سوم. بیروت: دار الصادر.

    7. ابن میثم بحرانی، میثم بن علی.1362ش، شرح نهج البلاغه. چاپ دوم. [بی‌جا]:  دفتر نشر الکتاب.

    8. بحرانی، سید هاشم. 1416، البرهان فی تفسیر القرآن. تحقیق: قسم الدراسات الاسلامیه مؤسسة البعثة. چاپ اول تهران: بنیاد بعثت

    9. جوادی آملی، عبدالله. 1389، حکمت عملی و نظری در نهج البلاغه، چاپ هفتم، قم: نشر اسراء.

    1. ــــــــــــــــــ1386ش، تفسیر موضوعی قرآن­کریم (توحید در قرآن). چاپ سوم. قم: مرکز نشر اسراء.
    2. ــــــــــــــــ.1388ش، تبیین براهین اثبات خدا، چاپ دوم. قم: اسراء.
    3. جوهری, اسماعیل بن حماد. 1407 ق، الصحاح (تاج اللغة و صحاح العربیة). تحقیق احمد عبدالغفور العطار. چاپ چهارم. بیروت: دار العلم للملایین.
      1. حلی.ابو منصور جمال الدین. 1471ق، کشف المرادفی شرح تجرید الاعتقاد. تحقیق:حسن زاده آملی. قم: موسسة نشر الإسلامی.
      2. دشتی، محمد. 1379،طرح های آموزشی نهج البلاغه. ق‍م‌: ن‍ش‍ر م‍وس‍س‍ه‌ت‍ح‍ق‍ی‍ق‍ات‍ی‌ ام‍ی‍رال‍م‍وم‍ن‍ی‍ن‌(ع‌).
      3. راغب اصفهانی، حسین بن محمد. 1412ق،  المفردات فی غریب القرآن. چاپ اول. بیروت: دارالعلم.
      4. رازی، فخرالدین محمد بن عمر. 1420ق، مفاتیح الغیب. چاپ چهارم. بیروت: دار إحیاء التراث العربی
      5. زمخشری، محمود. 1407، الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل، چاپ سوم. بیروت: دارالکتب العربی.
      6. سعیدی مهر، محمد. 1381ش، آموزش کلام إسلامی جلد اول( خداشناسی). قم: چاپ سپهر.
      7. ـــــــــــــــ، 1389، کلام(1). چاپ اول. تهران: انتشارات سمت.
      8. سیوطی، جلال الدین.1404، الدر المنثور فی تفسیر المأثور. قم: نشرکتابخانۀ آیت الله مرعشی نجفی
      9. شریفانی، محمد، (1384) تجلی توحید در ادعیه؛ فصل­نامه اندیشۀ دینی، شماره 15
      10. شوشتری، محمد تقی. 1376ش،  بهج الصباغه فی شرح نهج البلاغه. چاپ اول. تهران: انتشارات امیر کبیر.
      11. صفار ، محمد بن حسن. 1404ق،  بصادر الدر جات. تحقیق: میرزا حسن کوچه باغی. تهران: اعلمی.
      12. طباطبایی، محمد حسین. 1417ق، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
      13. ـــــــــــــــــــــ 1418ق، نهایة الحکمة. تحقیق: عباس علی الزارعی. قم: موسسة النشر الإسلامی.
      14. طبرسی، فضل بن حسن.1372ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن. چاپ سوم. تهران: انتشارات ناصرخسرو.
      15. طریحی، فخر الدین بن محمد، 1375ش، مجمع البحرین ، چاپ سوم، تهران: ناشر: کتابفروشی مرتضوی.
      16. طوسی، محمد بن حسن. [بی‌تا]، التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
      17. عبده، محمد، [بی‌تا]، شرح نهج البلاغه، قاهره: مطبعة الاستقامه.
      18. غرویان، محسن، 1377، سیری در ادله اثبات وجود خدا. چاپ دوم. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
      19. فراهیدی، خلیل بن احمد. 1410ق، العین. چاپ دوم.  [بی‌جا]: انتشارات هجرت.
      20. قرشی علی اکبر. 1371ش، قاموس قرآن. چاپ ششم. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
      21. کلینی، محمد بن یعقوب.1363ش، الکافی. تصحیح و تعلیق: علی اکبر غفاری،  [بی‌جا]: [بی‌نا].
      22. محمد رضایی، محمد(1382)، "برهان نظم از دیدگاه امام علی(ع)"، مجلۀ کلام اسلامی، شماره 45.
      23. مغنیه، محمد جواد. 1358، فی‏ظلال‏نهج‏البلاغه. بیروت: دارالعلم.
      24. مجلسی،محمد باقر1403ق، بحارالأنوار. چاپ دوم. بیروت: مؤسسة الوفا
      25. مطهری، مرتضی، 1385ش،اصول فلسفه و روش رئالیسم، قم و تهران: انتشارات صدرا.
      26. ــــــــــــــ. 1361ش، شرح منظومه. تهران: انتشارات حکمت.
      27. مصباح یزدی، محمد تقی[بی‌تا]، معارف قرآن. قم: انتشارات در راه حق.
      28. ـــــــــــــــــــ1383ش، آموزش عقاید. چاپ پانزدهم . [بی‌جا]:  شرکت چاپ و نشر بین الملل.
      29. مصطفوی، حسن.1360ش، التحقیق فی کلمات القرآن. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
      30. مکارم شیرازی، ناصر،1374ش، تفسیر نمونه. چاپ اول. تهران: دارالکتب الاسلامیه.